OBEZITETI TEK FEMIJET STATISTIKA NE SHQIPERI DHE NE BOTE
Obeziteti tek fëmijët në Shqipëri është një shqetësim në rritje, me studime të ndryshme që tregojnë prevalencë të lartë të mbipeshës dhe obezitetit në mesin e fëmijëve shqiptarë.
Prevalenca e obezitetit sipas gjinisë dhe moshës:
• Sipas një raporti të Institutit të Shëndetit Publik në Shqipëri, prevalenca e obezitetit tek fëmijët e moshës 8–9 vjeç është 17.7% për djemtë dhe 10.7% për vajzat. (sipas ISHP)
• Një studim tjetër tregon se prevalenca e mbipeshës dhe obezitetit është më e lartë tek djemtë sesa tek vajzat, dhe më e lartë në zonat urbane krahasuar me ato rurale. (sipas PubMed)
Krahasimi me vendet e tjera:
• Në krahasim me vendet e tjera evropiane, Shqipëria renditet në mes për sa i përket prevalencës së obezitetit tek fëmijët e moshës 8–9 vjeç.
Ndikimi i mjedisit dhe zakoneve ushqimore:
• Një studim i kryer në zonat rurale dhe urbane të Shqipërisë zbuloi se mbi 20% e fëmijëve të intervistuar ishin mbipeshë ose obezë, me prevalencën që ulet me rritjen e moshës, pavarësisht nga gjinia.
Këto statistika tregojnë një tendencë shqetësuese të rritjes së obezitetit tek fëmijët në Shqipëri, duke theksuar nevojën për ndërhyrje të fokusuara në promovimin e një stili jetese të shëndetshëm, përfshirë ushqyerjen e balancuar dhe aktivitetin fizik të rregullt, veçanërisht në zonat urbane ku prevalenca është më e lartë.
Statistika Globale të Fëmijëve nën 5 vjeç:
• Në vitin 2022, rreth 37 milionë fëmijë nën moshën 5 vjeç ishin mbipeshë. World Health Organization (WHO)
• Prevalenca globale e mbipeshës në këtë grupmoshë u rrit nga 5% në 1990 në 5.6% në 2022.
Statistika për Fëmijët dhe Adoleshentët e moshës 5–19 vjeç:
• Në vitin 2022, mbi 390 milionë fëmijë dhe adoleshentë të moshës 5–19 vjeç ishin mbipeshë, duke përfshirë 160 milionë që jetonin me obezitet. World Health Organization (WHO)
• Prevalenca e mbipeshës në këtë grupmoshë u rrit nga 8% në 1990 në 20% në 2022. World Health Organization (WHO)+1Obesity Evidence Hub+1
• Në vitin 2021, 174 milionë fëmijë dhe adoleshentë jetonin me obezitet, një trefishim nga 2% në 1990 në gati 7% në 2021. IHME
Parashikime për të Ardhmen:
• Parashikimet tregojnë se deri në vitin 2050, më shumë se gjysma e të rriturve dhe një e treta e fëmijëve dhe të rinjve në mbarë botën do të jenë mbipeshë ose obezë. The Guardian
Variacione Rajonale:
• Në Amerikën Latine dhe Karaibe, prevalenca e mbipeshës tek fëmijët nën 5 vjeç u rrit nga 6.8% (3.9 milionë) në 2000 në 8.6% (4.2 milionë) në 2022.
SHKAQET KRYESORE TE OBEZITETIT TEK FEMIJET
Obeziteti tek fëmijët është një problem kompleks që ndikohet nga faktorë të shumtë, përfshirë gjenetikën, mënyrën e jetesës dhe mjedisin. Më poshtë janë disa nga shkaqet kryesore:
1️ Ushqyerja e Pashëndetshme
🍔 Dietë e pasur me kalori, por e varfër në vlera ushqyese, përfshirë:
• Ushqime të përpunuara dhe të skuqura
• Pije të gazuara dhe me sheqer të lartë
• Mungesë e frutave dhe perimeve në dietën e përditshme
🍭 Sheqeri i tepërt rrit nivelin e insulinës, duke favorizuar shtimin në peshë.
2️ Mungesa e Aktivitetit Fizik
📱 Stili i jetës sedentare është një nga faktorët kryesorë të obezitetit tek fëmijët. Shkaqet kryesore janë:
• Koha e gjatë e kaluar para ekranit (TV, telefon, tablet)
• Mungesa e lojës dhe aktivitetit fizik në natyrë
• Pakësimi i orëve të edukimit fizik në shkolla
🚶♂️ Mungesa e aktivitetit zvogëlon djegien e kalorive dhe favorizon shtimin në peshë.
3️ Gjenetika dhe Trashëgimia Familjare
👨👩👧👦 Nëse prindërit janë mbipeshë ose obezë, rreziku për fëmijët është më i lartë për shkak të:
• Prirjes gjenetike për shtim në peshë
• Modeleve të ushqyerjes dhe jetesës në familje
🧬 Gjenet ndikojnë në metabolizmin dhe mënyrën se si trupi ruan dhjamin, por zakonet e jetesës janë faktori kryesor.
4️ Çrregullime Hormonale dhe Probleme Shëndetësore
🔬 Disa sëmundje mund të ndikojnë në shtimin e peshës tek fëmijët, përfshirë:
• Hipotiroidizmi – metabolizëm i ngadaltë
• Sindroma Cushing – nivele të larta të kortizolit që rrisin grumbullimin e dhjamit
• Rezistenca ndaj insulinës dhe diabeti i tipit 2
5️ Probleme Psikologjike dhe Stresi
😞 Emocionet ndikojnë tek ushqyerja dhe disa fëmijë hanë më shumë kur ndihen:
• Të stresuar ose të mërzitur
• Të pasigurt ose të bullizuar për peshën e tyre
🍫 Ushqimet e sheqerosura dhe të përpunuara shpesh përdoren si “ngushëllim emocional”.
6️ Mjedisi Social dhe Kultura e Ushqyerjes
🏫 Mungesa e edukimit për një ushqyerje të shëndetshme dhe:
• Reklamat e ushqimeve të pashëndetshme që ndikojnë tek fëmijët
• Mungesa e qasjeve në ushqime të freskëta dhe të shëndetshme
• Traditat dhe zakonet familjare për porcione të mëdha ushqimi
Si të parandalohet obeziteti tek fëmijët?
✅ Ushqim i shëndetshëm dhe i balancuar – më shumë fruta, perime, proteina dhe drithëra të plota
✅ Aktivitet fizik çdo ditë – lojëra në natyrë, sporte dhe ecje
✅ Kufizimi i kohës para ekranit – jo më shumë se 2 orë në ditë
✅ Gjumi i rregullt – fëmijët që flenë pak kanë më shumë rrezik për obezitet
✅ Ndërgjegjësimi dhe edukimi për rëndësinë e ushqimit të shëndetshëm
👉 Obeziteti nuk është vetëm një çështje estetike, por një problem shëndetësor serioz që mund të ndikojë në jetën e fëmijës në të ardhmen!
CFARE SHKAKTON OBEZITETI TEK FEMIJET
Obeziteti tek fëmijët nuk është vetëm një problem estetik, por një rrezik serioz shëndetësor, që mund të çojë në probleme fizike, psikologjike dhe sociale.
________________________________________
1️ Pasoja Fizike dhe Shëndetësore
Obeziteti mund të shkaktojë sëmundje të ndryshme që më parë ishin më të zakonshme tek të rriturit. Disa nga këto përfshijnë:
🩸 Diabeti i Tipit 2
• Fëmijët obezë kanë nivel të lartë të sheqerit në gjak, duke rritur rrezikun e diabetit.
• Rezistenca ndaj insulinës është më e zakonshme tek fëmijët me mbipeshë.
💖 Sëmundjet e Zemrës dhe Presioni i Lartë i Gjakut
• Kolesterol i lartë dhe hipertension, të cilat rrisin rrezikun e sulmeve në zemër në moshë të re.
• Ngurtësimi i enëve të gjakut, që çon në qarkullim të dobët të gjakut.
🫁 Probleme me Frymëmarrjen (Astma dhe Apnea e Gjumit)
• Astma është më e shpeshtë tek fëmijët me obezitet për shkak të inflamacionit të rrugëve të frymëmarrjes.
• Apnea e gjumit (ndërprerje të frymëmarrjes gjatë natës), e cila mund të shkaktojë lodhje kronike dhe probleme me përqendrimin.
🦴 Probleme me Kockat dhe Kyçet
• Dhimbje kyçesh dhe deformime skeletore, pasi kockat e fëmijëve nuk janë të zhvilluara plotësisht për të mbajtur peshën e tepërt.
🩸 Çrregullime Hormonale dhe Puberteti i Hershëm
• Vajzat obezë mund të kenë menstruacione më të hershme dhe çrregullime hormonale.
• Djemtë obezë mund të kenë nivele më të ulëta të testosteronit, duke ndikuar në zhvillimin seksual.
________________________________________
2️ Pasoja Psikologjike dhe Emocionale
Obeziteti tek fëmijët ndikon negativisht në vetëbesimin dhe shëndetin mendor.
😞 Depresioni dhe Ankthi
• Fëmijët obezë shpesh ndihen të pasigurt për pamjen e tyre.
• Ata mund të shmangin aktivitetet shoqërore për shkak të turpit ose vetëvlerësimit të ulët.
🎯 Bullizmi dhe Diskriminimi
• Fëmijët mbipeshë shpesh janë viktima të bullizmit, gjë që mund të shkaktojë izolim shoqëror dhe stres të madh emocional.
🍔 Çrregullime të Ushqyerjes
• Të ngrënit emocional, ku fëmijët përdorin ushqimin si një formë “ngushëllimi” ndaj stresit.
• Rreziku për të zhvilluar çrregullime të tjera të ushqyerjes, si anoreksia ose bulimia.
________________________________________
3️ Pasoja Sociale dhe Cilësia e Jetës
Obeziteti tek fëmijët ndikon edhe në jetën e tyre të përditshme dhe të ardhmen.
🏫 Vështirësi në Shkollë dhe Përqendrim
• Apnea e gjumit dhe lodhja mund të ndikojnë në performancën akademike.
• Ankthi social mund të bëjë që fëmijët të jenë më pak të angazhuar në aktivitete shkollore.
🚶♂️ Kufizim i Aktivitetit Fizik
• Disa fëmijë shmangin aktivitetet sportive nga frika e gjykimit ose nga lodhja e shpejtë.
🏥 Rreziku i Obezitetit në Moshën e Rritur
• 90% e fëmijëve obezë mbeten obezë edhe në moshën e rritur, duke pasur një rrezik më të lartë për sëmundje kronike.
________________________________________
SI T’A PARANDALOJME MBIPESHEN DHE OBEZITETIN TEK FEMIJET
Parandalimi i pasojave të obezitetit tek fëmijët kërkon një qasje të shumëanshme që përfshin ndryshime në dietë, aktivitet fizik dhe mbështetje emocionale. Ja disa hapa të rëndësishëm që mund të merren për të parandaluar obezitetin dhe pasojat e tij:
________________________________________
1 Ushqim i Shëndetshëm dhe i Balancuar
• Fruta dhe perime: Inkurajoni fëmijët të konsumojnë më shumë fruta dhe perime, të cilat janë të pasura me fibra, vitamina dhe minerale.
• Pjesë të vogla dhe të shpeshta: Më mirë të shërbeni vakte të vogla dhe të shpeshta gjatë ditës, në mënyrë që të rregulloni oreksin dhe të parandaloni ngrënien e tepërt.
• Limitoni ushqimet e përpunuara: Shmangni ushqimet e pasura me sheqer, yndyra të ngopura dhe kalori të panevojshme, si fast food dhe snacks të dëmshme.
• Proteina e shëndetshme: Përdorni burime të pasura me proteina, si peshku, mishi i pulës, vezët, dhe produktet e qumështit pa yndyrë.
• Pije të shëndetshme: Inkurajoni konsumimin e ujit dhe shpërndani pijet e sheqerosura (si pije energjike dhe lëngje të gazuara).
________________________________________
2 Aktiviteti Fizik i Rregullt
• 1 orë aktivitet fizik: Fëmijët duhet të bëjnë të paktën 1 orë aktivitet fizik të moderuar deri në intensiv çdo ditë. Mund të përfshijë lojëra, vrapim, ecje, biçikletë, ose sporte të ndryshme.
• Aktivitete me familjen: Angazhimi i fëmijëve në aktivitete fizike familjare (si ecje ose ndihma në punët e shtëpisë) mund të jetë një mundësi e shkëlqyer për të krijuar një rutinë të shëndetshme.
• Përdorimi i teknologjisë për mirë: Përdorni aplikacione dhe lojëra edukative që inkurajojnë lëvizjen, si ato që kërkojnë aktivitete fizike.
• Reduktimi i kohës para ekranit: Kufizoni kohën që kalojnë përpara ekraneve (TV, kompjuter, telefon) për të minimizuar sjelljen sedentare.
________________________________________
3 Mbështetje Psikologjike dhe Sociale
• Vetëbesim dhe mbështetje emocionale: Ndihmoni fëmijët të zhvillojnë një marrëdhënie të shëndetshme me trupin e tyre dhe të ndihen të sigurtë në vetvete.
• Shmangia e bullizmit: Sigurohuni që fëmijët të kenë një ambient të sigurtë dhe mbështetje shoqërore për t’u larguar nga bullizmi dhe kritikat e dëmshme.
• Motivimi pozitiv: Inkurajoni fëmijët për përpjekjet e tyre dhe bëni lavdërime për çdo arritje në stilin e jetesës së shëndetshme.
• Krijimi i një rutine: Të kesh një rutinë të qëndrueshme për ushqimin, aktivitetin dhe gjumin do të ndihmojë fëmijët të zhvillojnë zakone të shëndetshme.
________________________________________
4 Rëndësia e Gjumi të Shëndetshëm
• 7-9 orë gjumë për fëmijët: Sigurohuni që fëmijët flenë mjaftueshëm për të rregulluar metabolizmin dhe për të mbajtur një ekuilibër të shëndetshëm hormonal.
• Krijimi i një rutine gjumi: Fëmijët duhet të kenë një orar të rregullt për të shkuar në shtrat, dhe të evitohen aktivitetet stimulues si përdorimi i telefonave ose tabletëve para gjumit.
________________________________________
5 Edukimi dhe Ndërgjegjësimi
• Edukimi për ushqimin dhe shëndetin: Mësoni fëmijët për rëndësinë e ushqimit të shëndetshëm dhe mënyrës së jetesës së shëndetshme që mund të ndihmojnë në ruajtjen e peshës së shëndetshme.
• Përfshirja e familjes: Prindërit duhet të jenë shembuj të mirë duke praktikuar një mënyrë jetese të shëndetshme dhe duke mbështetur fëmijët në çdo hap të procesit.
________________________________________
6 Konsultimi me Specialistët
• Vizita tek pediatri: Rregullisht kontrolloni peshën dhe zhvillimin e fëmijës te pediatri për të monitoruar ndonjë ndryshim dhe për të marrë këshilla të drejta për parandalimin e obezitetit.
• Dietologu: Nëse është e nevojshme, mund të konsuloheni me një dietologe për të adresuar çështjet emocionale dhe për të hartuar një plan ushqimor të përshtatshëm.
DIETA USHQIMORE
Dieta ushqimore për fëmijët obezë duhet të jetë e ekuilibruar, e pasur me vitamina dhe minerale, dhe të sigurojë rritje dhe zhvillim të shëndetshëm. Ajo duhet të fokusohet në kontrollin e peshës, përmirësimin e zakoneve ushqimore, dhe nxjerrjen e ushqimeve të pasura me kalori dhe sheqer. Ja një udhëzim për një dietë të shëndetshme për fëmijët obezë:
________________________________________
1 Mëngjesi
• Opsioni 1:
o Përbërës: Kos pa yndyrë, fruta të freskëta (si boronica ose banane), fara chia ose fara liri.
o Përfitime: Siguron proteina dhe fibra, të cilat ndihmojnë në ndjesinë e ngopjes dhe mbajnë nivelin e sheqerit në gjak të qëndrueshëm.
• Opsioni 2:
o Përbërës: Bukë integralë me avokado dhe vezë të ziera.
o Përfitime: Ofron karbohidrate të ngadalshme, yndyrna të shëndetshme dhe proteina, duke rritur energjinë gjatë ditës.
________________________________________
2 Drekë
• Opsioni 1:
o Përbërës: Sallatë me gjoks pule të pjekur, spinaq, domate, kastravec dhe vaj ulliri.
o Përfitime: Ushqim i pasur me proteina dhe fibra, dhe yndyrna të shëndetshme nga vaj ulliri.
• Opsioni 2:
o Përbërës: Supë me perime të ndryshme dhe ndonjë pjesë të vogël mishi të pjekur (p.sh. peshk, pulë).
o Përfitime: Perimet janë të pasura me fibra, vitaminë C dhe minerale, dhe ato sigurojnë ngopje pa shtuar kalori të tepërta.
________________________________________
3 Drekë e Lehtë ose Ndërvakt (Snack)
• Opsioni 1:
o Përbërës: Karrota dhe selino të prera me hummus.
o Përfitime: Udhëzime të shëndetshme për të shtuar perime të freskëta dhe proteina nga hummusi.
• Opsioni 2:
o Përbërës: Fruta të freskëta, si mollë, portokall ose dardha.
o Përfitime: Sigurojnë fibra dhe vitaminë C, duke mbajtur fëmijën të ngopur dhe energjik.
________________________________________
4 Darka
• Opsioni 1:
o Përbërës: Pjatë me mish të pjekur (p.sh. pule pa lëkurë) me perime të pjekura (pjeshke, karrota, brokoli).
o Përfitime: Ofron një kombinim të shëndetshëm të proteinave dhe perimeve të pasura me fibra dhe lëndë ushqyese.
• Opsioni 2:
o Përbërës: Tava me oriz integral dhe fasule, me një pjesë të vogël mishi të pjekur ose të zier.
o Përfitime: Kombinimi i orizit dhe fasuleve ofron karbohidrate të ngadalshme dhe proteina, të cilat ndihmojnë në menaxhimin e oreksit.
________________________________________
5 Pije
• Pije e rekomanduar:
o Ujë
o Pije natyrale të pasura me vitamina (pa sheqer të shtuar)
o Ujë me limon ose pije të ftohta me erëza natyrale, si mente ose xhenxhefil.
• Pije që duhen shmangur:
o Pijet e gazuara dhe ato të sheqerosura.
o Pijet energjike dhe ato me shumë kalori.
________________________________________
6 Rregulla të Tjera Ushqimore për Fëmijët Obezë
• Pjesë të vogla dhe të shpeshta: Servirni vakte të vogla dhe të shpeshta për të parandaluar ngrënien e tepërt dhe për të mbajtur energjinë gjatë ditës.
• Përfshirja e të gjitha grupeve ushqimore: Sigurohuni që dieta të përfshijë proteina, karbohidrate komplekse dhe yndyrna të shëndetshme.
• Përmirësimi i zakoneve ushqimore: Inkurajoni fëmijët të konsumojnë ushqim me ngadalë dhe të ndalojnë kur janë të ngopur.
• Përdorimi i gatimeve shtëpiake: Përgatitni ushqime në shtëpi për të kontrolluar përbërësit dhe për të shmangur ushqimet e përpunuara dhe fast food-in.
• Ndihma e prindërve: Prindërit duhet të krijojnë një shembull të mirë duke ndjekur një dietë të shëndetshme dhe duke inkurajuar aktivitete fizike.
________________________________________
Përfundim
Dieta për fëmijët obezë duhet të jetë një kombinim i ushqimeve të shëndetshme dhe aktiviteteve fizike, duke shmangur ushqimet e përpunuara dhe të pasura me kalori dhe sheqer. Një plan i balancuar ushqimor mund të ndihmojë në përmirësimin e shëndetit dhe në reduktimin e peshës, duke i dhënë fëmijës mundësinë për një zhvillim të shëndetshëm.