Gripi është një infeksion i zakonshëm viral i sistemit respirator që shkakton një sëmundje që shkon nga simptoma të lehta deri tek ato mē të rënda dhe ndonjëherë nese komplikohet mund të jetë fatale. Gripi ka tendencë të jetë sezonal, zakonisht duke filluar në fund të vjeshtës dhe duke u zhdukur në fillim të pranverës.
Shenjat dhe simptomat e gripit mund te jene dhimbja e kokës, ethe, të dridhura, dhimbje të muskujve, rraskapitje, sekrecione në hundë, dhimbje fyti dhe kollë të cilat kanë tendencë të jenë më të rënda dhe zgjasin më shume se sa simptomat e shkaktuara nga ftohja e zakonshme.
Mjeket diagnostikojnë dhe trajtojnë gripin edhe pa e testuar nëse personi ka shenja dhe simptoma tipike të gripit, por me e lehte eshte kur është sezoni i gripit dhe dihet që gripi ka arritur në një komunitet.
Sidoqoftë, testimi i gripit mund të ndihmojë në përjashtimin e sëmundjeve të tjera dhe të zvogëlojë shanset e njerëzve që përdorin antibiotikë të panevojshëm, ndërsa rrit shanset që ata të marrin terapi anti-virale herët gjatë sëmundjes, kur është më efektive.
Nëse pacienti eshte jashtë 3 – 4 diteve te para kur trajtimi antiviral është më efektiv dhe nuk ka dëshmi të sëmundjes së rëndë ose komplikimeve sekondare, mund të dërgohet në shtëpi për të pushuar, të pijë lëngje dhe të qetësojë simptomat me barera simptomatike .
Sidoqoftë mund të ndodhë qe gripi mund të jetë edhe vdekjeprurës. Prandaj mjekët shpesh porosisin teste të gripit për pacientët e shtruar në spital dhe njerëzit me rrezik të lartë për komplikime, siç është p.sh. pneumonia. Njerëzit në rrezik te larte përfshijnë gratë shtatzëna, fëmijët e vegjël, njerëzit 65 vjeç e më të vjetër, individët me sistem imuniteti të dobësuar dhe njerëz të çdo moshe me semundje kronike si HIV, kanceri, astma, diabeti, sëmundjet e veshkave ose sëmundjet e zemrës.
Llojet e viruseve te gripit – egzistojne dy lloje të virusit të gripit – A dhe B qe shkaktojnë pandemitë vjetore të gripit dhe shumicën e epidemive. Tipi C mund të shkaktojë sëmundje me të butë dhe nuk mendohet se shkakton epidemi.
▪ Virusi i tipit A- Ekzistojnë nëntipe të shumta të viruseve të gripit A. Emërtohen duke përdorur dy përcaktime bazuar në përbërësit antigjenikë të virusit, hemagglutinin (H) dhe neuraminidaza (N). Viruset më të zakonshëm të gripit A që aktualisht infektojnë njerëzit kanë nëntipet H1N1 dhe H3N2 .
▪ Virusi i tipit B – Eshte një lloj i virusit të gripit që zakonisht shfaqet vonë në sezonin e gripit por kete vite ka bërë një shfaqje të hershme gjatë sezonit të gripit 2019-2020. Zakonisht virusi B prek fëmijët dhe të rriturit dhe nuk shfaqet deri në shkurt ose mars, sipas CDC. Por të dhënat nga laboratorët klinikë që përdorin CDC për të monitoruar aktivitetin e gripit tregojnë se midis 29 shtatorit dhe 21 dhjetorit, gripi B ishte i pranishëm në gati 71% të mostrave pozitive të gripit, ndërsa 29% e mostrave pozitive të gripit kishin influencën A . Arsyeja e pranisë së hershme të një pjese jashtëzakonisht të madhe të rasteve të gripit B mbetet e paqartë. CDC ka vërejtur se gripi filloi më herët se zakonisht në vitin 2019.
Po pse ēshtë mirë të testohemi?
▪ Për të përcaktuar nëse kemi infeksion të gripit veçanërisht nëse jemi i shtruar në spital, kemi një sistem imunitar të dobësuar, ose në ndonjë mënyrë tjetër jemi te rrezikuar nga komplikimet serioze te gripit
▪ Për të ndihmuar mjekun tuaj qe të marrë vendime për trajtimin
▪ Për të ndihmuar në përcaktimin nëse gripi është përhapur apo jo në komunitet.
▪ Testimi i gripit gjithashtu ndihmon departamentet shëndetësore lokale dhe shtetërore dhe CDC qe te gjurmojnë gripin në komunitete.
▪ Meqenëse virusi i gripit ndryshon çdo vit, testimi gjithashtu ndihmon CDC të monitorojë nëntipet dhe llojet e gripit që qarkullojnë atë vit, të mbledhin informacione për zhvillimin e vaksinave të gripit, dhe të monitorojnë sojet për rezistencë ndaj ilaçeve antivirus.
Kur duhet të testohemi ?
Kur është sezoni i gripit dhe mjeku dëshiron të përcaktojë nëse simptomat tuaja janë për shkak të gripit A ose B të sezonit ose për një shkak tjetër brenda 3 – 4 ditëve nga fillimi i shenjave dhe simptomave .
Cilat jane testet qê bëhen pēr te percaktuar gripin?
▪ Testet Diagnostike të Gripit të Shpejtë (RIDT) mund të japin rezultate brenda 20 minutave,ose të njëjtën ditë. Sidoqoftë, këto teste ndryshojnë në aftësinë e tyre për të zbuluar të gjitha llojet e gripit . Disa lloje mund të zbulojnë vetëm gripin A; të tjerët mund të zbulojnë si A ashtu edhe B, por jo të bëjnë dallimin midis tyre. Të tjerë mund të zbulojnë dhe bëjnë dallimin midis gripit A dhe B. Disa prej tyre janë në gjendje të bëjnë dallimin më tej midis shtameve të gripit A, siç është H1N1. Metoda e përdorur shpesh varet nga disponueshmëria dhe arsyeja e testimit. Një disavantazh i testit të shpejtë të antigjenit të gripit është shkalla e lartë e rezultateve false-negative. Testet e shpejta të antigjenit zakonisht zbulojnë 50-70% të rasteve të gripit. Prandaj, CDC rekomandon të mos ndaloni trajtimin nga njerëzit me grip të dyshuar, edhe nëse testojnë negativ. Nëse nevojitet konfirmim, një test negativ mund të pasohet nga një kulturë virale ose një test molekular më i ndjeshëm. Testet e shpejta të antigjenit do të jenë herë pas here pozitive kur dikush në fakt nuk ka grip. –
▪ Reagimi i zinxhirit të polimerazës reverse në transaksion në kohë reale (RT-PCR) dhe teste të tjera molekulare – këto teste zbulojnë materialin gjenetik viral (ARN) në mostrat e frymëmarrjes. Ato janë përgjithësisht më të ndjeshme dhe specifike për virusin e gripit sesa testet e shpejta të zbulimit të antigjenit. Ato mund të zbulojnë më saktë virusin kur është i pranishëm dhe ta përjashtojnë atë kur nuk është. Në varësi të testit të përdorur, ato do të identifikojnë 66% deri 100% të rasteve të gripit. Disa versione të testeve molekulare të kryera në laboratorë njëkohësisht testojnë praninë e viruseve të shumta të frymëmarrjes, siç janë gripi, virusi sintitial i frymëmarrjes (RSV) dhe rinovirusi.
▪ Kultura virale — në këtë test, virusi në të vërtetë është rritur dhe identifikuar më tej në laborator si grip A ose B apo soji i pranishëm, ose si një virus tjetër I rrugeve te frymëmarrjes. Disponueshmëria e kulturave virale po zvogëlohet pasi shumica e laboratorëve miratojnë analizë molekulare për të zbuluar infeksione virale. Kulturat virale janë të kushtueshme dhe më të vështira për t’u kryer dhe zgjasin 3 deri në 10 ditë për të dhënë një rezultat, gjë që i bën ato më pak të dobishëm për të përcaktuar nëse dikush ka grip apo jo për marrjen e vendimeve për trajtimin. Kulturat virale ndonjëherë mund të përdoren për konfirmimin e një rezultati të shpejtë pozitiv ose negativ të testit. Virusi i gripit i rritur në kulturë mund të dërgohet në një laborator të shëndetit publik për të përcaktuar nëse lloji i gripit A është H5N1, që gjendet tek zogjtë dhe pulat, ose virusi i gripit H1N1 2009.
▪ Teste laboratorike shtesë mund të përdoren së bashku me testimin e gripit për të përjashtuar llojet e tjera të infeksioneve me simptoma të ngjashme nëse shkaku i infeksionit është i paqartë.
▪ Testi RSV — për të zbuluar virusin sincicial të frymëmarrjes, një virus që shpesh infekton fëmijët e vegjël dhe të moshuarit.
▪ Strep test — për të kontrolluar streptokokun e grupit A, bakteret që shkaktojnë grykë akute dhe gripi ishte shkaku i dyshuar.
Parandalimi më efektiv është vaksina vjetore e gripit . Njerëzit nga 6 muaj dhe më të vjetër se 60 vjet duhet të marrin vaksinën e gripit. Fëmijët, të moshuarit, individët e imunizuar dhe ata me sëmundje para-ekzistuese të mushkërive, janë veçanërisht të ndjeshëm prandaj CDC rekomandon që njerëzit me alergji ndaj vezëve dhe përbërësve të tjerë të vaksinës duhet të diskutojnë këto kushte me mjekët para se të vaksinohen.Vaksinat aktuale të gripit mbrojnë kundër disa nëntipeve të gripit A, si dhe të gripit B dhe kanë një efektivitet që varion nga 40% në 60%. Disa njerëz që vaksinohen mund të marrin akoma grip por vaksinimi mund ta bëjë sëmundjen më te lehte. Përpjekje të tjera qe ndihmojnë në parandalimin e përhapjes së gripit përfshijnë qëndrimin larg personave të sëmurë, qëndrimin në shtëpi kur jeni i sëmurë, mbulimi i kollës dhe teshtitjeve, si dhe larja e shpeshtë e duarve.
Këto taktika janë të rëndësishme sepse të rriturit e shëndetshëm mund të jenë në gjendje të infektojnë të tjerët duke filluar një ditë para se të shfaqen simptomat. Njerëzit me grip janë më ngjitës në tre deri në katër ditët e para pas fillimit të sëmundjes . Shumica e njerëzve janë ngjitës deri në shtatë ditë pasi të sëmuren, por disa, veçanërisht fëmijët e vegjël dhe ata me sistem imuniteti të dobësuar, mund të jenë ngjitës për një kohë edhe më të gjatë.
Trajtimi i gripit
Shumica e njerëzve që jane me grip kanë sëmundje të butë deri mesatarisht të rëndë dhe nuk kanë nevojë për kujdes mjekësor ose ilaçe antivirale. Por CDC rekomandon që njerëzit që janë shumë të sëmurë ose rrezikojnë për komplikime serioze të kontaktojnë mjekët .CDC rekomandon që këta të marrin trajtim të shpejtë me ilaçe antivirale. Studimet tregojnë se ilaçet antivirale të gripit funksionojnë më mirë kur ato fillohen brenda dy ditëve te par ate gripit . Këto ilaçe mund të ndihmojnë në zbutjen e simptomave dhe të kufizojnë kohëzgjatjen e sëmundjes. Ilaçet gjithashtu mund të zvogëlojnë rrezikun e infeksioneve të veshit tek fëmijët, komplikimet e frymëmarrjes që kërkojnë antibiotikë dhe shtrimin në spital.